...ΑΝΗΣΥΧΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΙΚΗ ΦΥΣΗ
Η εξαιρετική παρουσία ενδημικών ζώων και φυτών που χαρίζουν στην Κρήτη την πλούσια βιοποικιλότητά της, είναι ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των νότιων χερσονήσων της Ευρώπης.
Κι όμως η περιφέρεια της Κρήτης, παρ’όλο που σύμφωνα με την νομοθεσία προσφέρει την υψηλότερη κάλυψη για τα είδη σε κίνδυνο, έχει το μεγαλύτερο ποσοστό απειλούμενων ειδών, στα πλαίσια του Natura 2000, με το 12,0% αυτών να κινδυνεύει. Εκτός από το γυπαετό ή το χρυσαετό από το ζωικό βασίλειο και την αμπελιτσιά από το φυτικό, υπάρχουν πολλά μικρά και άγνωστα είδη χλωρίδας και πανίδας που βρίσκονται σε ασφυκτικό κλοιό.
Αν και μικρή σε έκταση, η Ελλάδα συνεισφέρει σημαντικά στην ευρωπαϊκή βιοποικιλότητα, με σχεδόν το 32% των γνωστών ειδών να είναι παρόντα στη χώρα. Και ενώ πρόκειται για ένα κομβικό γεωγραφικό “μονοπάτι”, παρ’ όλα αυτά, η χώρα μας έχει το θλιβερό προνόμιο να φιλοξενεί το δεύτερο μεγαλύτερο αριθμό απειλούμενων ειδών στην Ευρώπη.
Όλα αυτά συμβαίνουν λόγω της επέκτασης της ανθρώπινης δραστηριότητας, κυρίως από την καταστροφή των ενδιαιτημάτων αυτών των πληθυσμών. Το χαρακτηριστικό αυτό εντοπίζεται σε όλες σχεδόν τις πρόσφατες μελέτες και είναι τόσο σημαντικό, ώστε συγκριτικά η κλιματική αλλαγή καταλαμβάνει την 5η θέση στη λίστα των αιτίων που απειλούν τη βιοποικιλότητα.
Η σπάνια Κρήτη
Πως δημιουργήθηκε το νησί μας?
Περίπου 20 εκατομμύρια χρόνια πριν, ξεκίνησαν να συγκρούονται οι δύο λιθοσφαιρικές πλάκες, με την Αφρικανική να κινείται κάτω από την Ευρασιατική και με την Κρήτη να βρίσκεται πολύ κοντά στο σημείο σύγκρουσης των πλακών. Μετά από 8 εκ. χρόνια, η ενιαία ακτή άρχισε να σπάει και 4 εκ. χρόνια αργότερα, η Κρήτη είχε ήδη χωριστεί. Οι γέφυρες με την Πελοπόννησο έσπασαν οριστικά και λίγο αργότερα η Κρήτη ανυψώθηκε και πήρε οριστικά τη σημερινή της μορφή ως νησί.
Στη συνέχεια, απομονωμένη πλέον, απέκτησε σπουδαία βιοποικιλότητα. Είναι σήμερα ένας παράδεισος από φαράγγια και οροπέδια, σπήλαια και υγρότοπους, χρυσές αμμουδιές και μικρά βραχώδη νησάκια, που το καθένα φιλοξενεί τη δική του ποικιλία ζωής, απόλυτα προσαρμοσμένη στις ιδιαίτερες συνθήκες του. Αξιοσημείωτο είναι ότι γύρω στο 1/3 της βιοποικιλότητας που έχει η Κρήτη, οφείλεται στον άνθρωπο.
Η Κρήτη έχει διαμορφώσει μία βιολογική ποικιλία, λόγω της κομβικής θέσης μεταξύ τριών ηπείρων, αλλά κυρίως της γεωγραφικής της απομόνωσης. Υπήρξαν έτσι μοναδικοί βιότοποι ειδών, τα οποία δεν απειλήθηκαν ποτέ από παγετώνες. Μία ακόμα από τις ιδιαιτερότητές της λόγω θέσης και γεωμορφολογίας, είναι η τεράστια ακτογραμμή (1046 km) που όμως εκθέτει το νησί στις επιπτώσεις των έντονων καιρικών φαινομένων και στη μελλοντική ανύψωση της στάθμης της θάλασσας.
Για όλα τα ακραία φυσικά φαινόμενα, οφείλουμε να λάβουμε γνώση των αιτίων εμφάνισης και επίδρασής τους στο περιβάλλον, στις υποδομές και στον άνθρωπο. Με κύριο γνώμονα τη νησιωτικότητα και το πως αυτή μπορεί να αναδειχθεί σε πλεονέκτημα, σκοπός είναι να είμαστε όσο το δυνατόν προετοιμασμένοι και ενημερωμένοι, για την ασφάλεια, τη βιωσιμότητα και την αειφορία τόσο της εποχής μας, αλλά και των επόμενων γενεών.
...ποιοι ζουν στον “παράδεισο”?
Όλα τα θηλαστικά της Κρήτης, έχουν εισαχθεί στο νησί από τον άνθρωπο. Αυτό είναι το καλό. Υπάρχει βέβαια και η δυσμενής επίδραση του ανθρώπινου παράγοντα: εκείνος έφερε στο νησί, αλλά και εκείνος σχεδόν εξαφανίζει τον Κρητικό Αίγαγρο (Capra aegagrus cretica)
Υπάρχουν περίπου 1.000 είδη πανίδας, τα περισσότερα ασπόνδυλα: αράχνες, έντομα, διπλόποδα, ισόποδα. Τα 130 διαφορετικά είδη χερσαίων σαλιγκαριών, αλλά και οι αράχνες έχουν πάνω από 40-45% ενδημισμό στην Κρήτη. Δηλαδή περίπου τα μισά είδη που υπάρχουν στο νησί μας, υπάρχουν μόνο εδώ και πουθενά αλλού στον κόσμο.
Ακόμα, συναντάμε 17 είδη νυχτερίδας, με χαρακτηριστική τη νανονυχτερίδα του Hanak από τα μικρότερα θηλαστικά του πλανήτη, 7 είδη ποντικών, 2 λαγόμορφα και 5 σαρκοφάγα είδη, με χαρακτηριστικότερο τον αγριόγατο της Κρήτης, ένα είδος με πολύ μικρούς πληθυσμούς που θεωρούνταν ότι έχει εξαφανισθεί, ώσπου το 1997 βρέθηκε ένα άτομο.
Την άνοιξη, η Κρήτη είναι ο πρώτος σταθμός ξεκούρασης και ανεφοδιασμού για μία πληθώρα πουλιών που φτάνουν στο νησί μετά από 45-65 ώρες πτήσης έχοντας διασχίσει πάνω από 2500 km πάνω από την Σαχάρα και τη Μεσόγειο. Μπορεί κανείς να παρατηρήσει πάνω από 250 είδη, από τα οποία αναπαράγονται στο νησί περίπου τα 80. Ακόμη, από τα 38 είδη αρπακτικών της Ελλάδας, απαντώνται όλα στην Κρήτη, ενώ φωλιάζουν εδώ τα 13.
Η χλωρίδα της Κρήτης συνίσταται από 1.828 ιθαγενή είδη φυτών. Από αυτά, τα 200 τα έφερε εδώ ο ίδιος ο άνθρωπος, ενώ τα 189 είναι ενδημικά, δηλαδή υπάρχουν μόνο στο νησί. Ένα τέτοιο παράδειγμα, αποτελούν οι μεγάλες συστάδες από φοίνικες του Θεόφραστου, σε 22 συνολικά οικότοπους, που εκτός από θεαματικοί είναι και από τους πιο σπάνιους στην Ευρώπη.
Ακόμη, εδώ και αιώνες, οι αμμοθίνες και οι θαλασσόκεδροι της Κρήτης, αψηφούν τη δύναμη του ανέμου και της θάλασσας και δελεάζουν το βλέμμα με την περίτεχνη “γλυπτική” τους στα νότια τοπία του νησιού μας. Το γηγενές αυτό αιωνόβιο είδος κέδρου, επιστημονικά γνωστό ως Άρκευθος, που η ηλικία του μπορεί να ξεπεράσει τα 400 χρόνια, κυριαρχεί σε παραλίες εκπληκτικής ομορφιάς, ζητώντας από εμάς το αυτονόητο: το δικαίωμα στην επιβίωση, ώστε να κληροδοτηθούν στις επόμενες γενιές. Στο πρόγραμμα LIFE Junicoast, θα βρείτε περισσότερες πληροφορίες για τη μαγεία αυτού του ενδημισμού.
Οι τέσσερις παραδεισένιες περιοχές των κέδρων, που όμως παράλληλα κινδυνεύουν στην Κρήτη είναι:
- Το Κεδρόδασος: ΝΔ του νομού Χανίων, με έκταση 115 στρ.
- Στη Γαύδο στις βόρειες ακτές του νησιού, στις περιοχές Σαρακήνικο, Άγιος Ιωάννης και Λαυρακάς, καλύπτοντας έκταση 165, 225 και 985 στρ. αντίστοιχα
- Η νήσος Χρυσή, με τον οικότοπο να καλύπτει συνολικά 874 στρ. στα ανατολικά του νησιού.
- Στα Φαλάσαρνα, ο οικότοπος εμφανίζεται κατακερματισμένος σε 6 μικρές επιφάνειες κατά μήκος της ακτής, οι οποίες καλύπτουν συνολικά 27 στρ.
Οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν τα οικοσυστήματα αυτά, προέρχονται κυρίως από την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του τουρισμού, τη βόσκηση, τις πυρκαγιές, την απόθεση απορριμμάτων και την περιορισμένη φυσική αναγέννηση. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή, η οποία επηρεάζει όλα τα φυσικά οικοσυστήματα, καθιστούν επιτακτική τη λήψη μέτρων προστασίας.
Το να συμβιώνουμε με τη σπάνια αυτή ομορφιά, μας επιφορτίζει με όλο και μεγαλύτερη ευθύνη διατήρησης των οργανισμών που την συνθέτουν.
“…εκπληκτική φύση, εκπληκτικοί αριθμοί”
"Το μυστήριο της Κρήτης είναι βαθύ - όποιος πατήσει στο νησί τούτο νιώθει μυστηριώδη δύναμη, ζεστή, αγαθή να διακλαδίζεται στις φλέβες του και την ψυχή του να μεγαλώνει" (Νίκος Καζαντζάκης, Αναφορά στον Γκρέκο).
Τα Κρητικά βουνά σχηματίζουν μια σχεδόν συνεχή αλυσίδα από δυτικά προς ανατολικά, διατρέχοντας όλο το μήκος τού νησιού. Κατά την ανύψωση των τεράστιων ορεινών όγκων, το νερό των ποταμών συνέχισε την διαβρωτική του πορεία μέσα στα ασβεστολιθικά εδάφη, δημιουργώντας τη σημερινή «χώρα των φαραγγιών», να συγκεντρώνει το μεγαλύτερο αριθμό φαραγγιών από ολόκληρη την υπόλοιπη Ελλάδα συνολικά. Το 30% περίπου της κρητικής γης βρίσκεται εντός των περιοχών του δικτύου προστασίας “Natura 2000”. Υπάρχουν στην Κρήτη συνολικά 53 περιοχές Natura, κάποιες από τις οποίες είναι μέσα σε οικισμούς, ή και στις παρυφές αστικών κέντρων, στοιχείο που αναδεικνύει τη σημασία που αποκτά η βιώσιμη διαχείριση όχι μόνο για το περιβάλλον, αλλά και για την οικονομία και την κοινωνία.
400
φαραγγια
5.000
σπηλαια
12
οροπεδια
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής γίνονται όλο και πιο έκδηλες παγκοσμίως, καθώς οι υψηλότερες θερμοκρασίες αυξάνουν τον κίνδυνο εξάλειψης ορισμένων ειδών και τη μετάδοση μολυσματικών ασθενειών. Η τήξη των πάγων, όσο και αν μας φαίνεται «μακρινή» υπόθεση, επηρεάζει συνολικά τη στάθμη της θάλασσας, τους υδάτινους πόρους και αυξάνει τον κίνδυνο πλημμύρας. Αντίστοιχα, η λειψυδρία επηρεάζει τόσο τις ανθρώπινες δραστηριότητες όσο και τα οικοσυστήματα, ενώ σε περιοχές όπως η Κρήτη, κλιματικές αιφνίδιες μεταβολές και ακραία καιρικά φαινόμενα, έχουν αλλάξει τα τελευταία έτη μέχρι και τη μορφολογία του νησιού σε κάποιες περιοχές.
Προσφέροντας λύσεις και τρόπους αντιμετώπισης για όλες τις αλλαγές που αφορούν το κλίμα και συντελούνται φυσικά και διοικητικά, η Περιφέρεια Κρήτης, μέσω της πρωτοβουλίας SafeCrete αναλαμβάνει το συντονισμό και τη διασύνδεση με τους επιμέρους εμπλεκόμενους φορείς, ακολουθώντας συγκεκριμένες ενέργειες:
- Συστηματική καταγραφή και αξιολόγηση των δεδομένων και των αναγκών
- Διοικητική διασύνδεση με προγράμματα και φορείς, για την εξεύρεση λύσεων
- Ενεργοποίηση δράσεων μέσω Ευρωπαϊκών και Διαπεριφερειακών προγραμμάτων, για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή
- Υποβολή προτάσεων στο Εθνικό Συμβούλιο Προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή
- Διακριτοποίηση θεμάτων, όπου η Περιφέρεια Κρήτης θα προσαρμοστεί ξεχωριστά σαν περιοχή και παράλληλα θα εναρμονιστεί με τις ευρύτερες στρατηγικές
- Υλοποίηση πιλοτικών δράσεων σε κρίσιμους τομείς προτεραιότητας για την κλιματική αλλαγή (π.χ. διαχείριση υδάτων, διαχείριση κινδύνων πλημμύρας, προστασίας παράκτιας ζώνης, δασοπροστασίας, κλπ)
- Διάχυση και ανταλλαγή καλών πρακτικών με άλλες Περιφέρειες εντός και εκτός Ελλάδος
- Εκπαίδευση των εργαζομένων στη Δημόσια Διοίκηση και ΟΤΑ της Κρήτης, σε παρεμφερείς θεματικές ενότητες
- Συνέργειες με την εκπαιδευτική και ερευνητική κοινότητα του νησιού, για αξιοποίηση νέων τεχνολογιών (καταγραφή, προειδοποίηση, κλπ)
- Συστηματοποίηση διαχείρισης Φυσικών – Τεχνολογικών καταστροφών και ατυχημάτων
- Συνέργεια – συμβολή στη διαχείρισης κρίσεων / διασύνδεση με πολιτική προστασία
- Ενίσχυση της εξωστρέφειας – διάχυση της πληροφορίας στα forum Ελλάδας & Ευρώπης. Δράσεις ενημέρωσης – εκπαίδευσης – ευαισθητοποίησης των πολιτών
Η πρωτοβουλία SafeCrete, θα αφορά επιτελική δράση σε τομείς όπως:
- διαχείριση Υδάτινων Λεκανών, αντιπλημμυρικά έργα
- φράγματα, ταμιευτήρες
- ζώνες Νatura, Γεωπάρκα, προστατευόμενες περιοχές, μονοπάτια Ε4
- σχέδια πολιτικής προστασίας
- παράκτιες ζώνες – διάβρωση ακτών
- επιπτώσεις στην υγεία
- μετεωρολογικά δεδομένα
- έγκαιρη προειδοποίηση ακραίων φαινομένων
και γενικά, οτιδήποτε διαφοροποιεί την Κρήτη ως ξεχωριστή κλιματική ζώνη, λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που επικρατούν και συμπίπτουν με τα γεωγραφικά και διοικητικά της όρια.
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ
Είναι σίγουρο ότι κάθε κοινωνία έχει τα δικά της χαρακτηριστικά και ανάγκες (κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές). Ωστόσο, όλες μέσα από τη διαφορετικότητά τους πρέπει να ανακαλύψουν το δρόμο προς την αειφορία, ο οποίος περνάει αναμφίβολα από τα κανάλια της πληροφόρησης και της ενημέρωσης. Το σημαντικότερο είναι ο σχεδιασμός και προγραμματισμός δράσεων που να αναδεικνύουν τη μεγάλη σημασία των συμμετοχικών διαδικασιών. Μόνο μέσα από αυτές ενδυναμώνεται η έννοια της δημοκρατίας και της συναίνεσης σε θέματα περιβαλλοντικής προστασίας και αναπτυξιακών επιλογών.