Πως ξέρουμε ότι «συμβαίνει» κλιματική αλλαγή; Ποια φαινόμενα σηματοδότησαν το πρόβλημα ;

Πάντα υπήρχαν κλιματικές μεταβολές, στη χωρική, αλλά και χρονική συνιστώσα. Αυτό που τώρα διαφοροποιήθηκε, είναι η βαθμίδα κλιματικής αλλαγής, η οποία προχωράει πλέον με εξαιρετικά απότομο και γρήγορο ρυθμό, σε σχέση με όλες τις προηγούμενες φορές που η γη μπήκε και βγήκε από παγετώδεις περιόδους. Τα οικοσυστήματα είναι πολύ πιο ευαίσθητα σε αλλαγές που συμβαίνουν απότομα και έτσι δεν είναι σε θέση να τις αφομοιώσουν και να προσαρμοστούν σε αυτές!!! Γενικότερα το κλίμα αλλάζει και αυτό αποτυπώνεται στις παρακάτω μεταβολές:

  • Οι θερμοκρασίες αυξάνονται
  • Η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει
  • Οι ωκεανοί οξεοποιούνται
  • Προκαλούνται ακραία καιρικά φαινόμενα (θύελλες, καταιγίδες, πλημμύρες, tsunami)
  • Αυξάνεται ο αριθμός των ακραίων επεισοδίων βροχόπτωσης, και παράλληλα μειώνεται η συνολική ποσότητα βροχής κατά περιοχές. Γενικά παρατηρείται ανομοιόμορφη κατανομή.

Οι καταγεγραμμένες μεταβολές στη διάρκεια του χρόνου, μετρώνται από κολώνες πάγου, οι οποίες λαμβάνονται με βαθιές γεωτρήσεις στους παγετώνες. Διατηρούν μέσα τους όλα τα παλαιογεωγραφικά και παλαιο-βιοκλιματικά στοιχεία που δείχνουν ότι οι κλιματικές συνθήκες της γης αντιδρούν στα επίπεδα αερίων του θερμοκηπίου.

Έγκυρα στοιχεία επίσης προκύπτουν από κορμούς δέντρων, ωκεάνια ιζήματα, κοραλλιογενείς υφάλους και ιζηματογενή πετρώματα, τα οποία αποκαλύπτουν ότι η παρούσα θέρμανση εμφανίζεται σχεδόν 10 φορές γρηγορότερα από το μέσο ρυθμό θέρμανσης μιας μεσοπαγετώδους περιόδου.

Όλα τα παραπάνω, έχουν βαριές οικολογικές συνέπειες, πρωτίστως στα έμβια όντα, τα οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το φυσικό τους περιβάλλον, καθώς τα οικοσυστήματα επηρεάζονται άμεσα από παραμέτρους όπως: θερμοκρασία, υγρασία, βροχόπτωση, pH, αλατότητα.

Με τη συρρίκνωση των παγετώνων, τις αλλαγές στους ωκεανούς, στις ακτογραμμές, στους πόλους, τις αλλαγές στην τροφική αλυσίδα, επέρχεται μετανάστευση των ειδών λόγω υπερθέρμανσης και απομόνωσή τους. Όσα από τα είδη δεν μπορούν να προσαρμοστούν ή είναι δύσκολο να μετακινηθούν, μοιραία οδηγούνται σε εξαφάνιση.

Όπως διαπιστώνεται και από τα στοιχεία που έρχονται στο προσκήνιο σχετικά με την κλιματική αλλαγή, θερμοκρασίες – ρεκόρ καταγράφονται στην Ευρώπη, καταιγίδες και ριπές ανέμων εμφανίζονται συχνά πλέον και στην Ελλάδα, πολλά είδη ενδημικών μεταναστεύουν ή εξαφανίζονται και άλλα αναγκάζονται να ψάχνουν για τροφή σε κατοικημένες περιοχές…. Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος εμφάνισης των ζωονόσων όπως ο COVID-19.

Το κλίμα της γης έχει μεταβληθεί αρκετές φορές στη διάρκεια της ιστορίας. Μόνο τα τελευταία 650.000 χρόνια, έχουν υπάρξει 7 κύκλοι εναλλαγής παγετώδους και μεσοπαγετώδους περιόδου, με ένα απότομο τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου περίπου 11.700 χρόνια πριν, οπότε και σηματοδοτήθηκε η αρχή μιας μοντέρνας κλιματικής περιόδου – και του ανθρώπινου πολιτισμού.

Μία από τις θεωρίες που παρουσιάζει ενδιαφέρον, υποστηρίζει ότι οι περισσότερες από αυτές τις κλιματικές μεταβολές προέρχονται από πολύ μικρές διαφοροποιήσεις της τροχιάς της γης και άρα την ποσότητα ηλιακής ακτινοβολίας που ο πλανήτης λαμβάνει (θεωρία «κύκλων του Milankovitch»).

Ωστόσο, ανεξάρτητα από την ισχύ της ανωτέρω θεωρίας, είναι αδιαμφισβήτητο ότι η ανθρωπογενής δραστηριότητα είναι αυτή που έχει διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο για την κλιματική αλλαγή, τόσο ως προς τη γένεση, όσο και ως προς τις συνέπειές της

Για την παρακολούθηση, τεκμηρίωση και αξιολόγηση των στοιχείων και ερευνών, έχει συσταθεί η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) που ερευνά, καταγράφει και εκδίδει περιοδικές εκθέσεις με την εξέλιξη και τα πλήρη δεδομένα που αφορούν την κλιματική αλλαγή. Η επιστημονική επιτροπή ιδρύθηκε το 1988 από τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό και τελεί υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Ο σκοπός της επιτροπής είναι η αξιολόγηση της επιστημονικής γνωστικής βάσης και των ερευνών που διεξάγονται για τη μελέτη των κλιματικών αλλαγών. Η επιτροπή αξιολογεί επίσης τις συνέπειες των κλιματικών μεταβολών που προέρχονται από ανθρώπινη δραστηριότητα, μελετώντας πιθανές πολιτικές και δράσεις για την αντιμετώπιση των ενδεχόμενων κινδύνων. Συντονίζει επιστήμονες από ολόκληρο τον κόσμο και μέχρι το 2017 είχε δημοσιεύσει πέντε εκθέσεις –  (1990, 1995, 2001, 2007 και 2014) σχετικά με τις κλιματικές αλλαγές που παρατηρούνται και τις πιθανές επιπτώσεις τους. H 6η έκθεση είναι υπό έκδοση (6th Assessment Report).   Οι εκθέσεις της IPCC αποτελούν σημείο αναφοράς για τα ζητήματα που άπτονται της παγκόσμιας θέρμανσης και βασίζονται σε επιστημονικές δημοσιεύσεις ειδικών ερευνητών.

Η επιτροπή συνέρχεται μία φορά ετησίως, περιλαμβάνει 3 ομάδες εργασίας για την αξιολόγηση των επιστημονικών παραμέτρων των κλιματικών μεταβολών, των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεών τους και των πιθανών πολιτικών που μπορούν να εφαρμοστούν για την αντιμετώπισή τους αντίστοιχα. Οι δραστηριότητες του IPCC χρηματοδοτούνται από εθελοντικές συνεισφορές των κυβερνήσεων, ενώ πρόσθετη οικονομική στήριξη παρέχουν η Παγκόσμια Μετεωρολογική Οργάνωση και το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος του ΟΗΕ. Στην επιτροπή IPCC απονεμήθηκε, από κοινού με τον Αλ Γκορ το Νόμπελ Ειρήνης το 2007.

Σύμφωνα με τα νέα επιστημονικά δεδομένα που προκύπτουν συνεχώς για τη θέρμανση του κλιματικού συστήματος, είναι ιδιαίτερης σημασίας η αυξητική τάση της θερμοκρασίας που καταγράφεται, γιατί το μεγαλύτερο ποσοστό της (πιθανότητα >95%) οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα, ειδικά από τα μέσα του 20ου αιώνα, σε μια βαθμίδα χωρίς προηγούμενο, εδώ και δεκαετίες μέσα στη χιλιετία που διανύουμε. Η ηλιακή ακτινοβολία από μόνη της άλλωστε, δε μπορεί να εξηγήσει την αύξηση της θερμότητας στο ίδιο χρονικό διάστημα.

Όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα, οι καμπύλες πρόβλεψης των μοντέλων συμπίπτουν με τις  ρεαλιστικές καταγεγραμμένες τιμές, μόνο εάν προστεθεί και η επίδραση της ανθρωπογενούς παρέμβασης σε αυτές (κόκκινη γραμμή).

Αυτά τα πολυετή δεδομένα, που συλλέγονται μέσω δορυφόρων και αποκαλύπτουν τα σημάδια της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμια κλίμακα, έγινε πλέον σαφές ότι από τα μέσα του 19ου αι. το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) και άλλα αέρια του θερμοκηπίου που εκλύονται λόγω της “εκβιομηχανισμένης” παρουσίας του ανθρώπου στη γη, παγιδεύουν τη θερμότητα και είναι υπεύθυνα για την υπερθέρμανση του πλανήτη.

 

Kαταγραφές– κίνδυνοι – εκτιμήσεις  (πηγή: IPCC 2018 & Ηνωμένα Έθνη)

  • Οι παγκόσμιες εκπομπές CO2 έχουν αυξηθεί κατά περίπου 50% από το 1990. Τα επίπεδα CO2, ήταν τα υψηλότερα εδώ και 3 εκατ. έτη, ξεπερνώντας τα 400 ppm (parts per million).
  • Το 2017 οι εκπομπές των επιβλαβών αερίων έφτασαν σε ιστορικά υψηλό επίπεδο, στους 53,3 γιγατόνους
  • 11% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου παράγεται από τις εξατμίσεις των αυτοκινήτων παγκοσμίως
  • 150% αυξημένα είναι τα επίπεδα μεθανίου στην ατμόσφαιρα σε σχέση με εκείνα του 18ου αι.
  • Η υπερθέρμανση του πλανήτη έφτασε νέο ρεκόρ +1,1ο C, σε σχέση με την προ-βιομηχανική περίοδο.
  • 21,5 εκατ. άνθρωποι έγιναν πρόσφυγες εξαιτίας ακραίων καιρικών φαινομένων
  • 26% αυξήθηκε η οξύτητα των ωκεανών σε σχέση με πριν τη Βιομηχανική Επανάσταση (1860-1870)
  • Οι ωκεανοί θερμαίνονται, με αποτέλεσμα το λιώσιμο των πάγων και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας (από το 1901 μέχρι το 2010 η μέση στάθμη της θάλασσας έχει αυξηθεί κατά 19cm).
  • Το κάλυμμα των πάγων, έχει μειωθεί κατά 4 εκατομ. km2 κάτω από το μέσο όρο.
  • Ο ρυθμός αύξησης της στάθμης της θάλασσας είναι ο μεγαλύτερος των τελευταίων 2.000 ετών
  • Δεδομένων των διαρκών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίων είναι πιθανό μέχρι το 2100 η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας να υπερβεί τον 1,5οCσυγκριτικά με την περίοδο 1850-1900. Οι ωκεανοί θα συνεχίσουν να θερμαίνονται και οι πάγοι θα συνεχίσουν να λιώνουν, ενώ η μέση αύξηση της στάθμης τη θάλασσας προβλέπεται να αγγίξει τα 34-30 cm μέχρι το 2065 και τα 40-63 cm μέχρι το 2100.
  • Οι πλημμύρες στον πλανήτη θα είναι 3 φορές περισσότερες το 2030, απ’ ότι σήμερα.

 

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΙΝΑΙ Η ΘΕΡΜΟΤΕΡΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΑΥΤΗ ΠΟΥ ΔΙΑΝΥΟΥΜΕ

 

Χρησιμοποιώντας μία σειρά από μέτρα και αλλαγές στη συμπεριφορά μας, μπορούμε να περιορίσουμε την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας σε επίπεδο χαμηλότερο των 2ο C, σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Οι σημαντικές τεχνολογικές και θεσμικές αλλαγές θα αποτελέσουν την καλύτερη ευκαιρία ώστε η παγκόσμια θέρμανση να μην ξεπεράσει αυτό το όριο.

Πρόκειται για το ευρωπαϊκό επιχειρησιακό πρόγραμμα γεωσκόπησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στηρίζεται στην έρευνα για το κλίμα που διενεργείται στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Προγράμματος Κλιματικών Ερευνών (WCRP) και ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των χρηστών, όπως αυτές καθορίζονται από το Παγκόσμιο Σύστημα Παρακολούθησης του Κλίματος (GCOS). Αναλυτικότερα, η Copernicus Climate Change Service C3S αποτελεί σημαντικό πόρο του παγκόσμιου πλαισίου για τις κλιματικές υπηρεσίες και παρέχει αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του κλίματος της Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου.

Η καταγραφή και απεικόνιση στο πρόγραμμα Copernicus αφορά τους τομείς:

  • Κλιματική αλλαγή
  • Παρακολούθηση ακτών
  • Παρακολούθηση ατμόσφαιρας
  • Παρακολούθηση γήινης επιφάνειας
  • Ασφάλεια
  • Διαχείριση έκτακτων καταστάσεων

 

Μία ιδιαίτερη αναφορά οφείλει να γίνει εδώ: στο νησί της Κρήτης, το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) συντονίζει ένα σημαντικό πανευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα “CURE: Copernicus for Urban Resilience in Europe” για την αξιοποίηση της δορυφορικής τεχνολογίας στην υποστήριξη της αστικής ανθεκτικότητας και την βελτίωση της ποιότητας ζωής στις πόλεις.   Κύριος στόχος του έργου είναι ο συνδυασμός Βασικών Υπηρεσιών (CoreServices) του συστήματος Copernicus με παράλληλη ανάπτυξη αλγορίθμων υποβιβασμού κλίμακας, για τη δημιουργία υπηρεσιών υποστήριξης της αστικής ανθεκτικότητας, με περιοχές εφαρμογής Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όπως το Βερολίνο και η Κοπεγχάγη, αλλά και περιφερειακές πόλεις, συμπεριλαμβανομένου του Ηρακλείου.

 

 

Άλλοι αξιόπιστοι φορείς καταγραφής και απεικόνισης και στατιστικής αξιολόγησης μετεωρολογικών και περιβαλλοντικών δεδομένων βάσει δορυφόρων που δίνουν στοιχεία σε πραγματικό χρόνο, είναι:

https://climate.nasa.gov/vital-signs/carbon-dioxide/

https://climate.nasa.gov/vital-signs/global-temperature/

https://climate.nasa.gov/vital-signs/arctic-sea-ice/

https://climate.nasa.gov/vital-signs/sea-level/

https://www.esa.int/Applications/Observing_the_Earth

Παρ’ όλο που η κλιματική αλλαγή είναι παγκόσμια, οι ποικίλες οικολογικές συνέπειές της  αντανακλώνται με διαφορετικό τρόπο σε τοπικό επίπεδο. Κάτι τέτοιο είναι λογικό, αν σκεφτεί κανείς ότι κάθε περιοχή έχει τα δικά της βιοκλιματικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά. Έτσι, καταγράφονται για κάθε περιοχή χωριστά, οι ιδιαίτερες και τοπικής κλίμακας επιπτώσεις, έτσι ώστε να είναι εξειδικευμένη και η αντιμετώπισή τους.

Ειδικά η Ελλάδα, διαθέτει μεγάλη βιοποικιλότητα και διαφορετικά κλιματικά χαρακτηριστικά, που οφείλονται τόσο στην αλληλεπίδραση μεταξύ των καιρικών συστημάτων, όσο και στην πολύπλοκη τοπογραφία και κατανομή ξηράς/θάλασσας από τη Δ προς Α και από Β προς Ν.

Έτσι, μέσα σε λίγες δεκάδες χιλιομέτρων, τα κλιματικά χαρακτηριστικά μπορούν να μεταβληθούν από παράκτιου μεσογειακού τύπου σε χαρακτηριστικά ακόμη και αλπικού τύπου στις κεντρικές και βόρειες περιοχές της χώρας.Αυτή η πολυσχιδής τοπογραφία διαχωρίζει τον κορμό της Ελλάδος στη δυτική ομβροπλευρά (προσήνεμη) και στην ανατολική ομβροσκιά (υπήνεμη), σε σχέση με το ποσοστό των βροχοπτώσεων ή «ομβρίων»

 

 

Το 80% του εδάφους της χώρας είναι ορεινό ή ημιορεινό, γεγονός που την καθιστά ως μία από τις ορεινότερες χώρες στην Ευρώπη, ενώ ταυτόχρονα το συνολικό μήκος της ακτογραμμής της είναι περίπου 16.000 χλμ., εκ των οποίων τα 7.500 χλμ. βρίσκονται στα νησιά του ελληνικού αρχιπελάγους, κάτι που προσδίδει ένα σπάνιο γεωμορφολογικό χαρακτηριστικό για ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο.

Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στο φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας, θα έχει ως αποτέλεσμα:

  • την περαιτέρω άνοδο στάθμης της θάλασσας
  • λιγότερες ψυχρές ημέρες – περισσότερες θερμές
  • μείωση ποσότητας βροχοπτώσεων – αύξηση ακραίων επεισοδίων βροχής
  • περισσότερο ευνοϊκές συνθήκες για εκδήλωση πυρκαγιών
  • σημαντικές μεταβολές κλιματικών παραμέτρων όπως η υγρασία, η νεφοκάλυψη, κ.ά.

Οι μεγαλύτερες αυξήσεις της διάρκειας των ξηρών περιόδων θα σημειωθούν στην ανατολική ηπειρωτική χώρα και στη Βόρεια Κρήτη, όπου αναμένονται 20 επιπλέον ημέρες ξηρασίας μέχρι το 2021-2050 και μέχρι 40 επιπλέον ημέρες το 2071-2100. Αναμένεται ότι η μεταβολή των κλιματικών συνθηκών θα αυξήσει σημαντικά τον αριθμό των ημερών με αντίστοιχα αυξημένο κίνδυνο πυρκαγιάς, κατά 40 ημέρες το 2071-2100 σε όλη την Ανατολική Ελλάδα.

Ως αδιαμφισβήτητο αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, είναι πλέον και η συχνότερη εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων: παλαιότερα είχαμε έναν καύσωνα κάθε 30 χρόνια, την τελευταία τριακονταετία έχουμε, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, έναν κάθε δεύτερο χρόνο, με τάση να έχουμε έναν κάθε χρόνο.

Σχετικά με τις βροχοπτώσεις, ο συνολικός όγκος του ύδατος που δέχεται η χώρα κατ’ έτος, ανέρχεται κατά μέσον όρο σε 115 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (m3), όγκος ο οποίος δεν υστερεί από εκείνον σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης. Ωστόσο, ανεξάρτητα από τη ραγδαιότητα των μεμονωμένων βροχοπτώσεων, υπάρχει υδατικό έλλειμμα, ιδίως στην ομβροσκιά της χώρας (ανατολικά), όπου η μείωση της διαθεσιμότητας υδάτων γίνεται εντονότερη, όχι μόνο λόγω μη-ορθής διαχείρισης των υδάτινων πόρων αλλά και εξαιτίας ακραίων κλιματικών καταστάσεων (σε μία μόνο χρονιά, οι βροχές μειώθηκαν κατά περίπου 40%).

 

Tον περασμένο αιώνα οι βροχοπτώσεις μειώθηκαν κατά περίπου 20% στη Δυτική Ελλάδα και 10% στην Ανατολική Ελλάδα. Αναμένεται ότι στο τέλος του 21ου αιώνα, λόγω της ανθρωπογενούς παρέμβασης, η βροχή θα μειωθεί μεταξύ 5% -20%, σε επίπεδο επικράτειας.

Περισσότερα στοιχεία για την ανισοκατανομή των τιμών τα τελευταία χρόνια και την εκδήλωση ακραίων καιρικών φαινομένων στην Ελλάδα και την Κρήτη, θα βρείτε μέσα στον ιστοχώρο μας, πατώντας εδώ.

Ζούμε σε μια χώρα με εξαιρετικά μεγάλο μήκος ακτογραμμής, περίπου 16.300 χλμ. (όσο περίπου το 1/3 της περιφέρειας του πλανήτη). Η ευπάθεια των ακτών έγκειται στον κίνδυνο ανόδου της μέσης στάθμης της θάλασσας στη χώρα, η οποία εκτιμάται ότι θα κυμανθεί μέχρι το 2100 μεταξύ 0,2 και 2 μέτρων. Βέβαια, η τρωτότητα των ακτών δεν καθορίζεται μόνον από τον κίνδυνο ανόδου της μέσης στάθμης της θάλασσας και τις ακραίες κυματικές καταστάσεις, αλλά και από άλλους τοπικούς παράγοντες, τεκτονικούς, γεωμορφολογικούς κ.λ.π. Από το σύνολο της ακτογραμμής της Ελλάδος, περίπου το 20% αποτελεί ακτές με μέτρια έως υψηλή ευπάθεια στις αναμενόμενες εξελίξεις. Οι συνέπειες τόσο των μακροχρόνιων μεταβολών της στάθμης της θάλασσας όσο και των παροδικών ακραίων καταστάσεων αφορούν πολλούς κλάδους της οικονομίας, μεταξύ των οποίων τον τουρισμό, τις χρήσεις γης και τις μεταφορές, με το συνολικό κόστος να ανέρχεται σε πολλές δεκάδες εκατομμύρια ευρώ κατ’ έτος.

Συγκεκριμένα για την Κρήτη, η τεράστια ακτογραμμή της, μήκους 1046 km, εκθέτει το νησί στις επιπτώσεις των έντονων καιρικών φαινομένων και στη μελλοντική ανύψωση της στάθμης της θάλασσας. Οι επιπτώσεις είναι πιθανό να επιφέρουν έως και ολοσχερείς καταστροφές από τη διάβρωση στο φυσικό παράκτιο οικοσύστημα, αλλά και στις δημόσιες και ιδιωτικές υποδομές.

 

Με απλά λόγια: η υπερθέρμανση δεν θα συμβεί. Συμβαίνει τώρα. Έτσι, σύμφωνα με τα τελευταία επιστημονικά συμπεράσματα έχουμε μόλις 10 χρόνια προκειμένου να μειώσουμε τις παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (ΣΒΑ 2030) και περίπου 25-30 χρόνια για τον εκμηδενισμό τους. Αν δεν τα καταφέρουμε, τότε, κατά τους ειδικούς, χάνεται ο στόχος της συγκράτησης της αύξησης της πλανητικής θερμοκρασίας στον 1,5οC, με δραματικές, μη αναστρέψιμες συνέπειες για όλους.